نماز از منظر امام علی (ع)

نماز از منظر امام علی (ع)
بهترین راه شناختن و معرفت یافتن نسبت به نماز مراجعه به کلمات و سیره معصومین (ع) است؛ زیرا آن بزرگوار برپا کنندگان واقعی نماز و آگاه ترین و عارف ترین افراد به اسرار و معارف آن هستند. به گزارش روابط عمومی و امور استان ها ستاد اقامه نماز ، سایت حوزه هنری استان قم در یادداشتی علمی به سیره امیرالمومنین (ع) در حوزه نماز پرداخت که به شرح ذیل است : 1.نماز مساوی با دین در خطبه یکصد و ده نهج البلاغه امام علی (ع) در مقام بیان بهترین و نزدیک ترین راه هایی که انسان می تواند به خالق خویش برسد، می فرماید: «إَّ أفضلَ ما توَسَّلَ بِهِ المتوسِّلونَ إلی اللهِ سُبحانه الایمان باللهِ و بِرَسولِه... و إقامُ الصلوةِ فَإنَّها المِلَّةُ...» بی گمان برترین وسیله ی توسل جستن به خدای سبحان... بر پا نمودن نماز به عنوان آیین امت اسلام است. امیر مؤمنان در این بیان نماز را که یکی از دستور ها و جزئی از دین اسلام است. به عنوان تمام آیین معرفی کرده است که نشان دهنده اهمیت و نقش نماز در اسلام است. امیر مؤمنان (ع) در این بیان، نماز را که یکی از دستور ها و جزئی از دین اسلام است به عنوان تمام ایین معرفی کرده است که نشان دهنده اهمیت و نقش نماز در اسلام است. این نماز و روزه و حج و جهاد هم گواهی دادن است از اعتقاد از این کلام امام این گونه استفاده می شود که هر چند نماز یکی از فروع دین اسلام محسوب می شود و از اصول دین نیست؛ اما از آن جا که نشانه و علامت مسلمانی است و اقامه نماز و ارتباط هستی مطلق موجب می شود که احکام دیگر زنده بماند، از آن به عنوان تمام دین یاد شده است. این مطلب در فرمایشات دیگر آن حضرت نیز به صورت های گوناگون بیان شده است؛ مانند این که اگر قبول شود اعمال دیگر نیز پذیرفته خواهد شد و اگر نماز قبول نشود اعمال دیگر مورد توجه قرار نمی گیرد. 2. آخرین سفارش در نامه چهل و هفت نهج البلاغه که امیر مؤمنان علی (ع) در آخرین روزهای عمر شریف خود برای دو فرزند بزرگوارش امام حسن و امام حسین بیان فرمود و از نظر مناسب حکم و موضوع یکی از مهم ترین و اساسی ترین مطالب می باشد، به بیش از ده امر سفارش می نماید؛ از جمله:«اللهَ اللهَ فی الصلوةِ فَإنّها عَمودُ دینِکُم» خدای را ، خدای را درباره ی نماز که ستون و پایه دین شماست. بسیار واضح است که چنین تأکیدی از چنان انسان کاملی، در آخرین لحظات عمر، به نزدیک ترین و عزیز ترین افراد نشان گر اهمیت و جایگاه والای نماز خواهد بود. 3. نماز وسیله نزدیکی به خدا و در کلام قصار و صد و سی و یکم نهج البلاغه آمده است: الصلوةُ قُربانُ کُلِّ تَقیِّ و الحَجُّ جِهادُ کُلِّ ضَعیفٍ و لِکُلِّ شیءٍ زَکاةٌ و زکاةٌ البَدَنِ الصیامٌ و جهادُ المرأةِ حُسنُ التبعُّل.[1] نماز عامل نزدیکی و پارسایی به خداوند و حج جهاد هر ناتوانی است و هر چیزی را زکات است و زکات بدون روزه است و جهاد زن، شوهرداری نیکو است. [ با فاقه و فقر همنشینم کردی بی مونس و بی یار، غمینم کردی این، مرتبۀ مقرّبانِ درِ تُست آیا به چه خدمت این چنینم کردی؟[2]] تهجّد امام خمینی امام هر شب در هر حالی که باشند نماز شب می خوانند، و هنگامی که برای نماز شب از خواب بر می خیزند، آن قدر آرام و خسته قدم بر می دارند که هیچ کس از خواب بیدار نشود و به ندرت اتفاق می افتد که از حرکت امام در دل شب، کسی بیدار شود. آن شب که امام را از تهران به قم برگرداندند(پس از تمام شدن مدت حصر) تا ساعت نیم بعد از نصف شب، در منزل امام رفت و آمد بود و پس از این که رفت و آمد مردم تمام شد افراد خانواده پروانه وار در دور امام می نشستند. ساعت یک و نیم بعد از نصفه شب تقریباً که چراغ ها را برای استراحت خاموش کردند. امام پس از آن همه خستگی دیدار ها و ملاقات شاید که یک ساعت نگذشته بود که دوباره بلند شدند برای نماز شب ، با این که معلوم بود صبح روز مردم برای دیدار امام هجوم می آوردند معذلک در آن شب هم، امام نماز شب را ترک نکردند. جالب این است که امام همیشه موقع نماز، عطر و بوی خوش مصرف می کنند وشاید بدون بوی خوش سر نماز نایستاده باشند، حتی در نجف هم که نماز شب را پشت بام می خواندند ، در همان پشت بام نیز یک شیشه عطر داشتند. 4. نماز ملاک پذیرش کارهای دیگر عن علی (ع) قال رسول الله (ص) إنّ عمودَ الذینِ الصلوةُ و هی أوّلُ ما یُنظَر فیه مِن عمل ابنِ آدَم فَإن صَحَّت نَظِرَ فی عَمَلِهِ و إن لم تصِح لَم یُنظَر فی بَقیَّة عمله.[3] علی (ع) از رسول خدا (ص) نقل می کند: نماز پایه دین و اولین چیزی است که به آن توجه می شود. اگر نماز صحیح باشد، به دیگر اعمال نیز توجه می شود و اگر درست نباشد دیگر اعمال هم مورد توجه قرار نمی گیرد. 5. نماز قاعده دین است [ انبیا طاعات عرضه می کنند دشمنان شهوات عرضه می کنند] «قال علی (ع) : سِتُّ مِن قَواعِدِ الدین؛ إخلاصُ الیَقینِ و نُصحُ المُسلِمینَ و إقامه الصلوة و إیتاهُ الزکوةِ و حجُّ البیتِ و الزُهدُ فی الدّنیا»[4] شش چیز از اصول و پایه های دین است یقین کامل، خیرخواهی مسلمانان، برپاداشتن نماز، پرداخت زکات، حج گزاردن و زهد پیشه کردن در دنیا. 6. بهترین کار عن أبی عبدالله (ع) قال: قال امیر المؤمنین (ع) لیس عَمَل أحَبَّ إلی اللهِ عزّوجلَّ مِن الصلوة. فَلا یَشغَلنَّکُم عن أوقاتها شیءُ من أمور الدنیا. فَإنّ اللهَ عزوجلّ ذمَّ أقواماً فقال: ( الّذین هم عَن صَلوتِهِم ساهون)[5] از امام صادق (ع) روایت شده است که امیر المؤمنین (ع) فرمودند: نزد خداوند عزّوجلّ هیچ عملی محبوب تر از نماز نیست، پس مراقب باشید که هیچ امری از امور دنیا شما را از نماز غافل نکند؛ زیرا خداوند عزوجل اقوام مختلف را این گونه نکوهش کرده است.[6] 7. سفارش به کارگزاران و انظُر الی صلوتکَ کیفَ هِیَ فَأنَّکَ إمام لِقَومِکَ (ینبغی لک) أن تُتِمّها و لا تخفّفها فَلیسَ مِن إمامٍ یصلّی بِقَومٍ فی صلوتهم نقصانٌ إلّا کانَ علیه لا ینقص من صلوتهم نسیءَ و تمّمها و تحفّظ فیها یکن لَکَ مثل أُجورهم و لا ینقُصُ ذالکَ من أجرهِم شیئاً.[7] امام علی (ع) علاوه بر مطالبی که برای عموم مردم درباره نماز بیان کرده برای زمامداران و مسئولین تأکید و سفارش بیشتری داشته است؛ از جمله در نامه ای که برای محمد بن ابی بکر، به هنگام انتصاب او به استانداری مصر نوشته، آمده است: به نمازت بنگر که چون است؛ زیرا تو امام (پیشنماز) مردم هست. سزاوار است که نماز او را کامل به جای آوری و سبک و ناقص برگزار نکنی؛ زیرا اگر امامی برای عده ای نماز گذار نماز بخوانند و در نماز آن ها کم و کاستی باشد، گناهش به گردن اوست و از نماز آن ها چیزی کم نمی شود. پس نماز را کامل به جای آر و بر آن مراقبت نما، تا تو نیز همانند آنان از پاداش آن برخوردار باشی، چون این امر از ثواب آن ها چیزی نمی کاهد.[8] اگر نماز از وقت رفتی مر تو را این جهان تاریک گشتی بی ضیا عجّلوا الطاعات قبلَ الفَوت گفت مصطفی چون درّ معنا می بسفت هم چنین می توان جایگاه و اهمیت نماز نماز از منظر آن امام همام را در کلمات آن حضرت در رعایت وقت نماز حتی در میدان جنگ، جست و جو کرد. 1. تأکید بر رعایت وقت «صَلِّ الصلوة لِوَقتهَا المُوَقّتِ لَها و لا تُعَجِّل وقتَها لِفَراغٍ و لا تُؤخِّرها عن وَقتِها لاشتغالٍ»[9] هر نمازی را در وقت مخصوصش- که مقرر شده است - به جای آر. نه به دلیل داشتن وقت نمازی را زودتر از وقت بخوان و نه به دلیل درگیری های دیگر نمازی را از زمان ویژه اش به تأخیر بیانداز. خاطره ای از امام خمینی [خیلی شنیده ام «الصلوة عمودُ الدین» نماز ستون دین است و یا «إنّ الصلوة تَنهی عَن الفَحشاء و المُنکر» که نماز انسان را از همه کارهای زشت بازمی دارد.] اکثراً نتوانسته ایم این آیات را درک کنیم و نماز را به حکم وظیفه انجام بدهیم و به رعایت حدود و حقوق نماز- که می تواند در همه ابعاد زندگی نظم دهنده باشد و تمام خواسته های الهی و انسانی را در برگیرد کم توجه می کنیم. دقت امام در رابطه با وقت نماز و حق نماز بسیار چشمگیر بود. شاید این دقت روی وقت نماز برای اکثر مردم قابل درک نباشد، ولی وقتی انسان به این درجه، یعنی به نظاره گری در آسمان و زمین می رسد. این امر برایش طبیعی است وقتی می ایستادند به نماز حس می کردیم که تمام وجودشان نماز می خواند. همیشه وقتی که چند نفر از برادر ها برای حفاظت می ایستادند امام فرمود: احتیاجی نیست در ساعت نماز باید نماز خواند. واقعاً که بیان آن حالات امام در قدرت من نیست.[10] 2. رعایت اول وقت در میدان جنگ حسن بن محمد الد سلیمی قال: کانَ عَلیُّ (ع) یَوماً فی حربِ صِفّین مُشتَغِلاً بِالحَربِ و القِتال و هُوَ معَ ذلکَ بینَ الصَفّینِ یُراقِبُ الشمس. فقال له ابنُ عبّاس: یا امیر المؤمنین ما هذا الفعل؟ قال: أنظُر إلی الزَوالِ حَتّی نُصَلّی فقال له ابن عباّس: و هَل هذا وقت الصلوة إنَّ عِندنا شُغُلاً بِالقِتالِ عَن الصلوة؟ فقال (ع): علی ما نُقاتِلُهُم؟ إنا نُقاتِلُهُم علی الصلوة؟ قال: وَ لم یَترُک صَلوةَ اللّیل قَطُّ حتی لیلة الهریر.[11] امام علی در بحبوحۀ جنگ صفین، در وسط دو صف دشمن و خودی به خورشید نگاه می کرد. ابن عباس پرسید: این کار برای چیست؟ امام پاسخ داد: نگاه به زوال می کنم تا اول وقت نماز بخوانم. ابن عباس عرض کرد: در میدان جنگ نماز اول وقت؟ حضرت فرمود: چرا می جنگیم؟ همانا جنگ برای احیای نماز است. ابن عباس می گوید: نماز شب را هرگز رها نکرد حتی در لیله الهریر.[12] 3. مذمت وقت نشناسان امام علی (ع) هیچ کاری نزد خداوند عزوجل محبوب تر از نماز نیست پس مبادا امری از امور دنیا شما را از اقامه نماز در وقت آن باز دارد؛ زیرا خدای، عزوجل مردمانی را نکوهش کرده و فرموده است: (آنان نماز را سبک می شمارند) یعنی از وقت نماز غافلند و به آن اهمیت نمی دهند.[13] ب _ شرایط قبولی علما در مباحث مربوط به نماز، به صورت جداگانه از دو بحث سخن گفته اند: الف_ شرایط صحیح بودن که بیشتر صورت فقهی دارد. ب _ شرایط قبولی و پذیرفته شدن درباره شرایط پذیرفته شدن و قبول نماز و روایات زیادی از ائمه معصومین (ع) وارد شده است، در سخنان امام علی (ع) آمده است. 1. حلال بودن لباس «اُنظرُ فِیمَ تُصَلّی إن لَم یَکُن مِن وَجهه و حلّه فَلا قَبول»[14] بنگر که با چه جامه ای نماز می خوانی، اگر آن را از راه درست و حلال به دست نیاورده باشی نمازت پذیرفته نیست. 2. حضور قلب امام علی (ع) :«لا یقو مَنَّ أحَدُکُم فی الصلوةِ مُتَکاسِلاً و لا ناعساً و لا یفکّرنَّ فی نفسه فَإنّهُ بین یدی ربّه عزّوجل و إنّما لِلعَبدمن صلواته ما أقبل علیه منها بقلبه.»[15] هیچ یک از شما با حالت کسالت و خواب آلودگی به نماز نایستد و نیر به خود فکر نکند، زیرا در پیشگاه پروردگار خویش قرار دارد، در میان نمازهای بنده ، تنها نمازی که با توجه قلبی همراه است مورد پذیرش قرار می گیرد. [و نماز و از زکات و غیر آن لیک یک ذره ندارد ذوق جان بشنو از اخبار آن صدر صدور[16] لا صلوة تمَّ اِلا بالحضور] و نیز در جای دیگر می فرماید: روی برگرداندن از قبله در حال نماز دستبردی از جانب شیطان است. پس از روی برگرداندن از قبله در حال نماز بپرهیزید؛ زیرا هر گاه بنده به نماز می ایستد خداوند تبارک و تعالی به او رو می کند و چون بنده به این سو و آن سو توجه کند، خداوند می فرماید: ای فرزند آدم که روی می گردانی تا سه مرتبه و چون برای چهارمین بار بنده از قبله روی برگرداند، خداوند از او روی بر می گرداند.[17] [ مولوی درباره حضور قلب و ذوق عبادت می گوید: طاعت ها در صورتی میوه و نتیجه می دهند که با ذوق همراه باشند و دانه در صورتی به درخت تبدیل می شود که مغز داشته باشد. ذوق باید تا دهد طاعات بر مغز باید تا دهد دانه شجر  دانه بی مغز کی گردد نهال ؟ صورت بی جان، نباشد جز خیال] 3. ولایت در مورد بی ارزشی نماز بدون رهبری الهی در کلمات قصار آمده است: «وَ قد سَمِعَ رجُلاً مِن الحرورٌیه یَتَهَجَّدُ و یَقرَ أفقالَ: نَومٌ علی یقینٍ خیرُ من صلوه فی شکِّ»[18] مولا امیر المؤمنین نیایش نیمه شب و قرائت قرآن یکی از خوارج را شنید، فرمود: خفتن همراه با یقین، ارزشمند تر از نماز و نیایش با شک و تردید است. [نوم عالم از عبادت به بود آن چنان علمی که مُستَنبِه بود] ج- آثار نماز در این بخش به برخی از آثار و برکات نماز که در فرمایشات امام علی (ع) آمده است، اشاره می شود. 1. کبرزدایی امام علی (ع) در حکمت دویست و چهل و چهار از کلمات قصار برخی از اسرار و آثار احکام شرعی را بیان فرموده است. از جمله درباره نماز می فرماید: «فَرضَ اللهُ الایمانَ تَطهیراً مِن الشِرکِ و الصلوةَ تنزیهاً عن الکِبرِ»[19] خدا ایمان را واجب کرد برای پاکی از شرک و نمازرا برای پرهیز از خود بزرگ دیدن. امیر مؤمنان (ع) علی در خطبه صد و نود دوم نهج البلاغه که به خطبه قاصعه معروف شده است، در پی مذمت و بیان آثار شوم کبر و خودبزرگ بینی و نقش و تأثیر نماز در زدون آثار آن می فرماید: در همین زمینه (بر طرف کردن و آثار شوم آن) است که خداوند به واسطه نماز و به خاک ساییدن چهره به رسم تواضع و چسباندن عضوهای ارجمند به زمین به نشانه ی کوچکی از بندگان خویش پاسداری می کند تا آرامش در میانشان برقرار گردد، بر چشم هایشان خشوع حاکم می شود، جان هاشان خاکساری پذیرد، دلهاشان شکستن آموزد و خودپسندی از آنان زدوده شود. دست اِشکسته برآورد در دُعا سوی اشکسته پَرَد فضل خدا [در مثنوی آمده است هنگامی که آهنگر می خواهد در کوره آهنگری بدمد لباس کهنه می پوشد اما این کهنه پوشیدن از ارزش و وقار او در چشم خلق چیزی نمی کاهد. پس اگر انسان هم لباس تکبر از تن بیرون کند و لباس خضوع و خشوع بر تن کند از او کاسته نمی شود: وقت دَم آهنگرار پوشید دلق * احتشام او نشد کم پیش خلق پس لباس کبر بیرون کن ز تن ملبس ذل پوش در آموختن] 2. نماز وسیله شادمانی از نگاه امام علی (ع) در روز عید و شادمانی روزی است که اعمال صالح در او درگاه ایزد منان پذیرفته شود از این رو آن حضرت در بعضی از روزهای عید می فرمود: «إّما هُوَ عیدُ لِمَن قَبِلَ اللهُ صیامَهُ و شَکَرَ قیامَهُ و کُلَّ یومٍ لا یُعصَی اللهُ فیه فَهوَ عیدٌ» امروز تنها عید کسی است که خداوند روزه اش را پذیرفته و عبادتش (نماز)را قبول کرده است. هر روزی که در آن خداوند مورد نافرمانی قرار نگیرد عید راستین می باشد. باش در روزه شکیبا و مصرّ دم به دم قوت خدا را منتظر کان خدای خوب کار بردبار هدیه ها را می دهد در انتظار 3. تأثیر نماز بر دیگر کارها در نامه بیست و هفت نهج البلاغه که به محمد بن ابی بکر(والی مصر) نوشته شده، چنین آمده است: «و اعلم أنّ کلَّ شیءٍ مِن عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصلاتِکَ»[20] و بدان که هر عمل دیگر تو از نظر ارزش ، تابع نماز تو خواهد بود. در برخی از نسخه ها بدل ها در پی این فراز آمده است: «فَمَن ضَیَّع الصلاةَ فَهُوَ لِغَیرها أشَدُّ تَضییعاً» هر کس نمازش را ضایع کند امور دیگر توسط او بیشتر ضایع می شوند. 4. وسیله نزول رحمت «لو یَعلَمُ المُصَلّی ما یَغشاهُ مِن الرحمَةِ لَما رَفَعَ رأسَهُ مِن السُجودِ» اگر نمازگزار بداند چه هاله ای از رحمت خدا او را در برمی گیرد هرگز دوست ندارد که سر خود را از سجده بردارد. «الصلوة تَستَنزِلُ الرحمة» نماز رحمت (و آمرزش الهی ) را فرود می آورد. از کمال رحمت و موج کرم می دهد هر شور را باران و نم 5.همراهی فرشتگان امام علی (ع) می فرماید: نمازگزار سه خصلت دارد؛ فرشتگان از زیر پای او تا اوج آسمان را در میان می گیرند. نیکی از سر تا پای او را فرا می گیرد و دو فرشته در طرف راست و چپ او قرار می گیرد. پس هر گاه روی گرداند پروردگار تبارک و تعالی می فرماید: آیا به کسی بهتر از من روی کرده ای؟ ای پسر آدم! اگر نمازگزار می دانست که با چه کسی راز و نیاز می کند هرگز از آن جدا نمی گشت.[21] 6. ناامیدی ابلیس «امام علی (ع) إذ قام الرجُلُ إلی الصلوةِ أقبَلَ إبلیسُ یَنظُرُ إلیه حَسَداً لَما یَرَی رحمة اللهِ الّتی تغشاه»[22] هر گاه کسی به نماز می ایستد، ابلیس از این که می بیند رحمت خدا او را دربرگرفته، حسودانه وی می نگرد. 7. تسبیح لباس و وسایل نمازگزار علاوه بر شخص نمازگزار لباس و آن چه در اطراف او هست نیز او را همراهی کرده و خدا را تسیبح می کنند. [ در ادبیات عرفانی ما آمده است؛ تسبیح جمادات برای انسان قابل فهم نیست و حتی در مورد انکار است. در حالی که جمادات در تسبیح و عبادت پروردگار، استاد هستند: آدمی منکر ز تسبیح جماد و آن جماد اندر عبادت، اوستاد] امام علی (ع) إنّ الانسانَ اذا کانَ فی الصلوةِ فَإنّ جَسَدَهُ و ثیابَهُ و کُلُّ شی ءٍ حَولَهُ یُسَبِّحُ» هر گاه انسان در نماز می ایستد بدن جامه و هر آن چه در اطراف او است نیز خدا را تسیبح می کند. 8. گناه زدایی امام علی (ع) ضمن تأکید بر نماز، یکی ازعوامل سقوط جهنمیان را نماز نخواندن می شمارد و می فرماید: «نماز را به پا دارید. محافظت آن را بر عهده گیرید. زیاد به آن توجه کنید و فراوان نماز بخوانید و به وسیله آن به خدا تقرب جویید؛ زیرا نماز به عنوان وظیفه ای واجب، در اوقات مختلف شبانه روز بر مؤمنان مقرر شده است مگر به پاسخ دوزخیان در برابر این پرسش که چه چیز شما را به دوزخ کشانیده است گوش فرا نداده اید که می گویند ما از نمازگزاران نبوده ایم؟ [23]«لم نک من المصلّینَ»[24] نماز گناهان را همچون برگ های پاییزی می ریزد و غل و زنجیرهای معاصی را از گردن های می گشاید. پیامبر (ص) نماز را به چشمه آب گرمی که بر درب خانه کسی باشد و شبانه روزی پنج بار خود را در آن شستشو دهد تشبیه کرده است. بدون تردید چرک و آلودگی در بدن چنین کسی باقی نخواهد ماند. 9. دژی در برابر شیطان «الصلوة حِصنُ مِن سَطَواتِ الشَیطانِ»[25] نماز دژی است در برابر یورش های شیطان 10. نماز سبب بخشش «امام علی (ع): من أتَی الصلوةَ عارِفاً بِحَقِّها غُفِرَ لَهُ»[26] هر که نماز را با معرفت و به حق به جای آورد آمرزیده می شود. امام حسین (ع) در مسیر راه کربلا همراه با سپاه حرّ نماز جماعت برگزار کرد. شب عاشورا هم مهلتی که از سپاه کوفه درخواست کرد برای نماز خواند بود:«فَهُو یَعلَمُ انّی کُنتُ أحبُّ الصّلوةَ» خدا می داند که من نماز را دوست دارم. طبق نقل ها، امام حسین (ع) و اصحابش تمام شب عاشورا را به نماز و استغفار و تضرّع به درگاه الهی پرداختند:«و باتَ الحسینُ (ع) و أصحابُه طولَ لیلَتِهم یُصلّونَ ویَستَغفِرونَ و یتضرّعون...»[27] شب عاشورا، شب مناجات و نماز و دعای اصحاب امام بود. به نقل مورخان ، زمزمه و نیایش و تضرع از خیمه های اصحاب همچون کندوی زنبور عسل به گوش می رسید: «لَهُم دَویُّ کَدویِّ النّحلِ و هُم ما بَینَ راکِعٍ و ساجدٍ و قاری للقرآن»[28] ظهر عاشورا نیز وقت نماز، ابوثمامه صائدی به سیدالشهدا یادآور شد که وقت نماز است دوست دارم خدا را در حالی ملاقات کنم که این نماز را که وقتش رسیده است بخوانم امام نگاهی به آسمان کرد و فرمود: نماز را یادآوری، خدا تو را از نمازگزاران و ذاکران قرار دهد ، آری ! اینک اول وقت نماز است»: «ذکَّرت الصّلوةَ. جَعَلَکَ اللهُ مِن المُصَلِّینَ الذاکرینَ نَعَمَ هذا أوّلُ وقتها»[29] آن گاه فرمود: از آن ها بخواهید تا دست از جنگ بردارند تا نماز بخوانیم. سعید بن عبدالله حنفی نیز، در ر وز عاشورا شهید نماز شد. وی جلوی امام حسین ایستاد تا تیرهایی که از چپ و راست به سمت امام رها می شد به آن حضرت اصابت نکند. آن قدر تیر بر او خورد که وقتی نماز امام حسین(ع) تمام شد، این شهید سعید، بر زمین افتاد و شهید شد.[30] پیروان نهضت اباعبدالله نیز باید به نماز اهتمام ورزند و آن را در رأس امور خویش قرار دهند. به خصوص عزاداران حسینی نباید نماز را که واجب دینی است، فدای مراسم سینه زنی و عزاداری که مسحتب است قرار دهندو توجه داشته باشند که نماز مایه برخورداری از شفاعت امام حسین است.[31] محمد رحمانی نیشابوری [1]. نهج البلاغه، کلمات قصار، 105 [2]. کشکول شیخ بهایی، دفتر پنجم [3]. تهذیب الاحکم ، ج2، ص 237 و وسایل الشیعه ، ج3، ص 23، و بحار، ج 82، ص 227 [4]. شرح غرور و در ، ج 4، ص 166 [5]. ماعون، 5 [6]. خضال صدوق ، ج 2، ص 620 [7]. امالی صدوق، ص 29، ح 31، این فراز در نهج البلاغه نیامده است. [8]. امالی ، صدوق ، ص 29، ح 31، این فراز در نهج البلاغه نیامده است. [9]. نهج البللاغه، نامه 27 [10].از خاطرات یکی از خواهران که در منزل امام در پاریس خدمت می کردند. [11]. دعائم الاسلام ، ج2 ، ص 351 ، مستدرک الوسائل ، ج3 ، س 98 ، ح 3114 [12]. دعائم الاسلام ، ج2 ، ص 351 ، مستددرک الوسائل ، ج3 ، س 98 ، ح 3114 [13]. خصال، ص 621، ح 10 [14].بشاره المصطفی، ص 28 [15]. خصال، ص 613، ح 10 [16]. منظور شاعر از صدر صدور وجود مقدس پیامبر اکرم (ص) است و اشاره به روایتی دارد از ان حضرت دارد که فرمود: « لا صلوة الا بحضور القلب» [17]. قرب الاسناد، ص 150 [18]. حکمت، 97 [19]حکمت، 252 * . لباس کهنه و پوسیده [20]. نهج البلاغه ، نامه 27، فراز 15 [21]. محاسن، ج 1 ، ص 121 [22].بحارالانوار، ج 79 ، ص 207 [23]. خطبه 199 [24].مدثر، 43 [25]. شرح غرر الحکم، ج 2 ، ص 164 [26]. خصال، ص 628، ح 10 [27].بحارالانوار، ج 45، ص 3 [28]. حیاه الامام الحسین بن علی ، ج 3 ، ص 175 [29].قتل خوارزمی، ج 2 ، ص 17؛ اعیان الشیعه ، ج 1، ص 606 [30]. رقعه الطفّ، ص 232 [31].این مقاله پیش از این در مجله نیایش شماره 3 چاپ گردیده که با اضافات و اصلاحاتی در این ره توشه مورد استفاده قرار گرفت.